sylwetka pracownika socjalnego, Pedagogika studia magisterskie, Akcjologia pracy społecznej
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Anna Szala
Sylwia Dziuba*
SYLWETKA PRACOWNIKA SOCJALNEGO W OPINII
BENEFICJENTÓW OŒRODKÓW POMOCY SPO£ECZNEJ
Praca socjalna stanowi okreœlony wyraz odpowiedzialnoœci, jak¹ spo³eczeñ-
stwo przyjmuje wobec jednostek i grup, które nie potrafi¹ samodzielnie uporaæ
siê z problemami funkcjonowania spo³ecznego
1
. Reprezentantem spo³ecznoœci
i zarazem osob¹, która przyjmuje na siebie brzemiê odpowiedzialnoœci za dru-
giego cz³owieka jest w³aœnie pracownik socjalny. Ma on do wype³nienia swo-
istego rodzaju misjê – staje siê bezpoœrednim wykonawc¹ polityki spo³ecznej
pañstwa w zakresie pomocy ludziom biednym, zmarginalizowanym czy w in-
nym stopniu upoœledzonym w ¿yciu spo³ecznym. Jest on tak¿e reprezentan-
tem spo³eczeñstwa i jego interesów, dzia³a bowiem na rzecz ich prawa do god-
nego ¿ycia. Sytuacja ta stawia pracownika socjalnego przed wieloma dylema-
tami etycznymi, które staj¹ siê wyznacznikiem zarówno jakoœci œwiadczonej
przez niego pracy, jak i osobistego spe³nienia w zawodzie
2
.
W pracy pomocowej doœæ czêstym zjawiskiem jest niechêæ ludzi do korzy-
stania z pomocy spo³ecznej. Niezaspokojenie potrzeb wp³ywa w znacznym
stopniu na brak poczucia bezpieczeñstwa, st¹d te¿ petenci pomocy spo³ecz-
nej doœæ czêsto obawiaj¹ siê niezrozumienia, potêpienia czy odrzucenia
3
. Pro-
blemy te wi¹¿¹ siê ze spo³ecznym wizerunkiem klienta i stygmatyzuj¹cym
efektem pomocy spo³ecznej. Pomimo odpowiednich kwalifikacji zawodowych,
umiejêtnoœci i doœwiadczenia, pracownik socjalny nie zawsze traktowany jest
jako partner w procesie pomocowym. Wci¹¿ jeszcze istniej¹ stereotypy na
temat pomocy spo³ecznej i jej kadry, a bariery psychologiczne nie pozwalaj¹
na osi¹gniêcie partnerskiego modelu wspó³pracy. Z badañ wynika, ¿e w spo-
* Anna Szala, studentka II roku pedagogiki, Sylwia Dziuba, studentka I roku pedagogiki,
Studenckie Ko³o Naukowe M³odych Pedagogów, opiekun dr Beata Nowak.
1
T. Kamiñski, Etyczne implikacje spo³ecznego mandatu pracownika socjalnego, „Polityka
Spo³eczna” 2000, nr 8.
2
Tam¿e.
3
K. Otrêbska–Popio³ek, Cz³owiek w sytuacji pomocy. Psychologiczna problematyka przyjmo-
wania i udzielania pomocy, Katowice 1991.
147
³ecznej hierarchii uczciwoœci i rzetelnoœci zawodowej pracownicy socjalni znaj-
duj¹ siê na odleg³ym 19. miejscu
4
.
Wed³ug teorii naznaczania spo³ecznego, korzystanie z tego typu pomocy
odciska na jednostce piêtno. Klienci pomocy spo³ecznej odbierani s¹ jako oso-
by niezaradne ¿yciowo, niesamodzielne, zdane na ³askê pañstwa, nieporadne,
bezwartoœciowe. Procedury systemu pomocy spo³ecznej nie pozwalaj¹ tak¿e
na zachowanie anonimowoœci. Konsekwencj¹ tego zjawiska jest utrata wiary
we w³asne si³y, stres i frustracja, wstyd, upokorzenie, brak motywacji, nabyta
niezaradnoϾ
5
.
Jednak problemy i trudnoœci wynikaj¹ce z pracy socjalnej nie s¹ zarezerwo-
wane wy³¹cznie dla osób korzystaj¹cych z tej pomocy. W znacz¹cym stopniu
dotykaj¹ one samych pracowników socjalnych.
W 1994 r., w Katedrze Nauk Spo³ecznych WSP w Bydgoszczy przeprowa-
dzono badania, których celem by³o m.in. okreœlenie potrzeb, oczekiwañ i trud-
noœci wynikaj¹cych z wykonywania zawodu pracownika socjalnego. Badaniem
objêto 56 pracowników zatrudnionych w Miejskim Oœrodku Pomocy Spo³ecz-
nej w Toruniu. Okaza³o siê, ¿e najwiêksze trudnoœci w pracy dotycz¹ zarówno
samych petentów, jak i organizacji pracy. Szczególny akcent po³o¿ono na pro-
blemy w kontaktach z podopiecznymi, zw³aszcza gdy znajduj¹ siê oni pod
wp³ywem alkoholu oraz na zbyt du¿¹ liczbê klientów przypadaj¹cych na jedne-
go pracownika. Ponadto podkreœlano czêsto brak systemu komputeryzacji da-
nych, a tak¿e nadmiern¹ biurokracjê, znacznie ograniczaj¹c¹ i spowalniaj¹c¹
pracê. Dla wielu pracowników socjalnych wykonywany zawód jest stresuj¹cy,
ma³o p³atny, a przeci¹¿enie obowi¹zkami odbija siê negatywnie na ich ¿yciu
osobistym
6
.
Liczne dylematy etyczne budz¹ tak¿e wartoœci, za³o¿enia i specyfika dzia-
³alnoœci zawodowej pracowników socjalnych. Koncentruj¹ siê one wokó³ trzech
zagadnieñ: praktyki bezpoœredniej, polityki i programów pomocy spo³ecznej
oraz rozbie¿noœci powstaj¹cych pomiêdzy osobistym a zawodowym systemem
wartoœci
7
.
W trakcie dzia³añ pomocowych nale¿y pamiêtaæ, ¿e pomoc spo³eczna nie
mo¿e prowadziæ do tzw. dylematu samarytanina. Pojêcie to wprowadzono dla
podkreœlenia ujemnych skutków rozbudowanej pomocy spo³ecznej i pracy so-
cjalnej. Pomoc ta obraca siê zarówno p
rzeciwko podmiotowi wsparcia, jak i jej
4
A. Wiœniewska-Mucha, Wokó³ statusu pracownika socjalnego, „Polityka Spo³eczna” 1998,
nr 8.
5
T. KaŸmierczak, M. £uczyñska, Wprowadzenie do pomocy spo³ecznej, Katowice 1998.
6
A. Chrapkowska-Zieliñska, Kwalifikacje i praca zawodowa pracowników socjalnych, „Polity-
ka Spo³eczna” 1994, nr 8.
7
D. Zaworska-Nikoniuk, Dylematy systemu pomocy spo³ecznej – perspektywa klienta i pra-
cownika socjalnego, „Wychowanie Na Co Dzieñ” 2002, nr 2.
148
nadawcy. Pewien zakres pomocy jest potrzebny, lecz nie mo¿na pomóc bied-
nemu, nie czyni¹c mu zarazem krzywdy. Cz³owiek otoczony systematyczn¹
i d³ugotrwa³¹ pomoc¹ spo³eczn¹ zachowuje siê jak jednostka ubezw³asnowol-
niona. Aby nie dochodzi³o do tego typu nieprawid³owoœci, pracownik socjalny
powinien kierowaæ siê mottem:
pomagam tobie tak, abyœ umia³ sam sobie
pomóc
8
.
Wszystkie te problemy, z którymi borykaj¹ siê pracownicy socjalni zwiêk-
szaj¹ ryzyko wyst¹pienia zespo³u wypalenia zawodowego. Pocz¹tkiem tego
stanu jest wyczerpanie emocjonalne, objawiaj¹ce siê utrat¹ energii, zmniejsze-
niem aktywnoœci, chronicznym poczuciem zmêczenia. W dalszych stadiach
do objawów tych dochodzi brak satysfakcji z wyników pracy, negatywna ocena
jej wyników, a nawet depresja i poczucie klêski
9
. Pamiêtaæ zatem nale¿y, ¿e
„tylko z prac¹ silnych mo¿na dopomóc s³abym” (Bertold Brecht).
1. Metodologia badañ.
Badania przeprowadzono w oparciu o metodê sonda¿u diagnostycznego, z u¿yciem
techniki ankiety. Dla potrzeb badawczych sporz¹dzono narzêdzie – kwestionariusz
ankiety w³asnej konstrukcji, który zawiera³ pytania zamkniête i otwarte.
Badaniu ankietowemu poddano 40 petentów oœrodków pomocy spo³ecznej,
dzia³aj¹cych na terenie gminy Zamoœæ. Dobór próby mia³ charakter celowo-
losowy.
Wœród petentów pomocy spo³ecznej objêtych badaniem najliczniejsz¹ gru-
pê stanowi¹ osoby w wieku poni¿ej 35 lat (40,0%). Kolejn¹ kategoriê wiekow¹
tworz¹ osoby w wieku 35-46 lat (30,0%) i powy¿ej 46 lat (30,0%).
Analiza wstêpnych danych dotycz¹cych wykszta³cenia oraz struktury ro-
dziny wykaza³a, i¿ wœród osób badanych przewa¿aj¹ osoby posiadaj¹ce wy-
kszta³cenie podstawowe lub zawodowe (85,0%), wykszta³ceniem œrednim legi-
tymuje siê zaledwie 15,0% respondentów. W wiêkszoœci przypadków s¹ to
osoby zamê¿ne/¿onate (68,5% badanych), choæ liczn¹ grupê stanowi¹ tak¿e
osoby stanu wolnego (31,5%). Spoœród ogó³u badanych 70,0% korzysta z po-
mocy udzielanej przez oœrodki pomocy spo³ecznej ponad 3 lata, co 5. badany
przyznaje, ¿e okres ten mieœci siê w przedziale 1-3 lata, natomiast co dziesi¹ty
ankietowany otrzymuje wsparcie mniej ni¿ 1 rok. Osoby badane zwracaj¹ siê
najczêœciej po pomoc 1 raz w miesi¹cu (55,0%), b¹dŸ – jak sami przyznaj¹ –
sporadycznie (45,0%), przy czym 70,0% z nich otrzymuje pomoc finansow¹,
8
M. Or³owska, L. Malinowski (red.), Praca socjalna w poszukiwaniu metod i narzêdzi, War-
szawa 2000.
9
E. Biniêda, Zespó³ „wypalania siê” nauczycieli, [w:] Cz. Kosakowski, M. Zaorska (red.),
Dziecko o specjalnych potrzebach edukacyjnych, Toruñ 2000.
149
pozostali pomoc rzeczow¹ (30,0%). Informacje o mo¿liwoœci uzyskania pomo-
cy w tego typu instytucji, osoby badane uzyska³y z dwojakich Ÿróde³ - od zna-
jomych (co 4 badany) oraz rodziny (75,0% ankietowanych).
Bezinteresowna pomoc i udzielanie wsparcia ludziom, którzy naprawdê tego
potrzebuj¹, jest niew¹tpliwie odpowiedzialnym i godnym podziwu zajêciem.
Pracownik socjalny – z racji wykonywanego zawodu – powinien posiadaæ sze-
reg cech, które s¹ niezbêdne w pracy z osobami pokrzywdzonymi przez los,
nieporadnymi, zagubionymi.
Zdaniem respondentów osoba pracuj¹ca w tym zawodzie powinna byæ: mi³a
(22,7%), uczciwa (22,7%), s³u¿yæ wsparciem i pomoc¹ (22,7%), obiektywna
(12,6%), sumienna (9,7%), a tak¿e ¿yczliwa (4,8%) i dobra (4,8%). Wœród od-
powiedzi znalaz³y siê równie¿ cechy takie, jak: skromnoœæ, wra¿liwoœæ, m¹-
droœæ czy rozs¹dek. Jeden z respondentów stwierdzi³: „pracownik socjalny po-
winien posiadaæ trochê serca”, z kolei inna osoba uzna³a, ¿e „powinien intere-
sowaæ siê wszystkim tym, co dotyczy podopiecznego”.
Zdaniem wiêkszoœci badanych (68,5%) iloœæ osób pracuj¹cych w instytucji
pomocy spo³ecznej jest wystarczaj¹ca, pozosta³a czêœæ natomiast przyzna³a,
¿e pracowników socjalnych jest stosunkowo ma³o. Optymistyczny jest tak¿e
fakt, ¿e 65,0% respondentów przyzna³o, i¿ pracownicy socjalni s¹ kompetentni
w wykonywanej przez siebie pracy. Ponad 3 z nich pozytywnie oceni³o s³u¿bê
pracowników socjalnych, twierdz¹c, ¿e dobrze znaj¹ swoje prawa i obowi¹zki.
Pozytywnie oceniono równie¿ pracowników socjalnych pod wzglêdem udziela-
nia odpowiedzi na nurtuj¹ce petentów pytania. A¿ 85,0% badanych potwierdzi³a
fakt, ¿e pracownicy zawsze s³u¿¹ wsparciem i rozmow¹, poniewa¿ to nale¿y
do ich obowi¹zków. Zaledwie 5,0% przyzna³o, i¿ pracownicy okazuj¹ lekcewa-
¿¹cy stosunek wobec potrzebuj¹cych. Równie¿ przy ocenie dyspozycyjnoœci
zawodowej, w skali 1-5 (gdzie 5 mia³o wartoœæ najwiêksz¹), 45,0% ankietowa-
nych wyceni³o dyspozycyjnoœæ pracownika socjalnego wysoko.
Na pytanie odnoœnie równego i sprawiedliwego traktowania petentów przez
pracowników socjalnych 40,0% badanych uzna³o, i¿ pracownicy w taki sam
sposób traktuj¹ wszystkich potrzebuj¹cych. Pozostali badani nie potrafili jed-
noznacznie ustosunkowaæ siê do odpowiedzi (30,0%), b¹dŸ byli przeciwnego
zdania (30,0%). Tu pojawi³y siê negatywne wypowiedzi typu: „moi s¹siedzi ko-
rzystaj¹ z wiêkszych zasi³ków”, „zale¿ne jest to od pozycji spo³ecznej i kon-
taktów osobistych”, „w niektórych przypadkach s¹ niesprawiedliwi”, czy te¿
zarzut, ¿e pracownicy socjalni „kieruj¹ siê znajomoœciami”.
Cieszy fakt, ¿e 90,0% osób badanych nigdy nie zosta³o Ÿle potraktowanych
przez pracownika socjalnego. Pozostali ankietowani (10,0%) uznali zjawisko
z³ego traktowania klientów za czêste, jednak nie potrafili podaæ konkretnej sy-
tuacji o tym œwiadcz¹cej. Z pracy wykonywanej przez pracowników socjalnych
zadowolonych jest 60,0% badanych petentów, pozostali natomiast nie maj¹
150
zdania na ten temat. Dodaæ tu nale¿y, ¿e ¿aden z respondentów nie udzieli³
odpowiedzi przecz¹cej.
Reasumuj¹c – zawód pracownika socjalnego jest pewnego rodzaju powo³a-
niem – s³u¿b¹ potrzebuj¹cym, którzy w sytuacji powa¿nego kryzysu, proble-
mów natury materialnej czy psychicznej zwracaj¹ siê po poradê, wsparcie, cie-
p³e s³owo.
Wykonuj¹c ten zawód, pracownik socjalny przyjmuje na siebie odpowie-
dzialnoœæ za cz³owieka, który nie potrafi poradziæ sobie z trudnoœciami dnia
codziennego - za cz³owieka, który wymaga fachowej pomocy. St¹d te¿ nie
ka¿dy posiada cechy i dyspozycje osobowoœciowe, które upowa¿niaj¹ go do
pracy w tym zawodzie. Pracownika socjalnego powinna cechowaæ przede
wszystkim ¿yczliwoœæ, empatia, zrozumienie, ale tak¿e zdecydowanie i deter-
minacja. Ponadto powinna byæ to osoba stabilna emocjonalnie i odporna psy-
chicznie, bowiem problemy, z jakimi borykaj¹ siê podopieczni, z czasem staj¹
siê jej problemami, w które anga¿uje siê czêsto kosztem ¿ycia osobistego.
Spo³eczeñstwo wymaga, aby pracownik socjalny by³ nieomylny, wszechwie-
dz¹cy i potrafi¹cy rozwi¹zaæ ka¿dy problem. Jednak jest to tylko cz³owiek, którego
dodatkowo ograniczaj¹ przepisy prawne. I o tym nie nale¿y zapominaæ.
Bibliografia
Biniêda .: Zespó³ „wypalania siê” nauczycieli. [w:] C. Kosakowski, M. Zaorska (red.):
Dziecko o specjalnych potrzebach edukacyjnych, Toruñ, 2000.
Chrapkowska-Zieliñska A.: Kwalifikacje i praca zawodowa pracowników socjalnych. „Po-
lityka Spo³eczna”, 1994, nr 8.
Kamiñski T.: Etyczne implikacje spo³ecznego mandatu pracownika socjalnego. „Polityka
Spo³eczna”, 2000, nr 8.
KaŸmierczak T., £uczyñska M.: Wprowadzenie do pomocy spo³ecznej, Katowice, 1998.
Or³owska M.,Malinowski L. (red.): Praca socjalna w poszukiwaniu metod i narzêdzi. War-
szawa, 2000.
Otrêbska-Popio³ek K.: Cz³owiek w sytuacji pomocy. Psychologiczna problematyka przyj-
mowania i udzielania pomocy. Katowice, 1991.
Sterna B., Sterna W.: Jak powstaje uzale¿nienie od pomocy spo³ecznej. „Praca Socjalna”,
2000, nr 2.
Wiœniewska-Mucha A.: Wokó³ statusu pracownika socjalnego. „Polityka Spo³eczna”, 1998,
nr 8.
Zaworska-Nikoniuk D.: Dylematy systemu pomocy spo³ecznej – perspektywa klienta i
pracownika socjalnego. „Wychowanie Na Co Dzieñ” 2002, nr 2.
DzU, Nr 64, rozdz.2, art.116.
151
[ Pobierz całość w formacie PDF ]