Synchronizacja rui i superowulacja wpływają na funkcje ciałka żółtego krowy czy manipulacje hormonalne ...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Medycyna Wet. 2008, 64 (4B)
525
Artyku³ przegl¹dowy
Review
Synchronizacja rui i superowulacja wp³ywaj¹
na funkcje cia³ka ¿ó³tego krowy: czy manipulacje
hormonalne zawsze przynosz¹ oczekiwane efekty?*
)
WOJCIECH PILAWSKI*
**, MARTA J. SIEMIENIUCH*, DARIUSZ J. SKAR¯YÑSKI*
*Zak³ad Immunologii Rozrodu Instytutu Rozrodu Zwierz¹t i Badañ ¯ywnoci PAN, ul. Tuwima 10, 10-747 Olsztyn
**Prywatna Lecznica Zwierz¹t w £apach, ul. Brañska 2, 18-100 £apy
Pilawski W., Siemieniuch M. J., Skar¿yñski D. J.
Influence of estrus synchronization and superovulation on corpus luteum functioning in cattle.
Does hormonal manipulation always provide desirable effects?
Summary
The main function of the corpus luteum (CL) is progesterone (P4) production, a factor which regulates the
estrous cycle and provides proper embryo and fetus development, the hormone that determines the efficiency of
reproduction. Estrus synchronization is one of the basal methods applied in reproductive biotechnics. However,
pharmacological manipulation of the estrous cycle may cause various CL dysfunctions, including abnormal P4
synthesis after superovulation or synchronization of the cycle. In the authors studies the influence of different
methods of estrous synchronization (injection of PGF
2á
analogues: dinoprost, cloprostenol and luprositiol; or
gestagens treatment: norgestomet) on CL sensitivity to luteotropic factors (LH and PGE
2
) was investigated.
With the use of PGF
2á
analogues the lower action of luteotropic factors on the CL function was demonstrated
in the CL after estrus synchronization. Physiological CL sensitivity to the stimulation was observed in CL from
the cows with norgestomet-synchronized cycles. The only effects of dinoprost on CL functioning in vitro were
conferrable and similar to the natural PGF
2á
action. Other PGF
2á
analogues much more powerfully and
differently influenced the cells/tissues of the bovine reproductive tract compared to natural PGF
2á
action. Lower
P4 production in the CL after hormonal manipulation may cause insufficient protection of the embryo by the
CL products during the first critical pregnancy period and lead to the early termination of pregnancy.
Keywords: prostaglandin F
2á
, corpus luteum, estrous synchronization, cow
Farmakologiczne sterowanie owulacj¹ i cyklem p³cio-
wym s³u¿y w praktyce lekarsko-weterynaryjnej do popra-
wy organizacji rozrodu w du¿ych stadach zwierz¹t, jak
równie¿ stanowi integraln¹ czêæ programów hodowla-
nych obejmuj¹cych pozyskiwanie i przenoszenie zarod-
ków (5, 27, 30). Do tej pory na wiecie i w kraju opraco-
wano wiele metod synchronizacji rui i superowulacji; nie
s¹ one jednak pozbawione wad. Badania przeprowadzo-
ne w wielu wiatowych i krajowych orodkach okreli³y
skutecznoæ ró¿nych preparatów gonadotropowych, ge-
stagenowych oraz analogów/preparatów prostaglandyny
F
2
á
(PGF
2
á
) ze wzglêdu na wyniki synchronizacji rui
u krów (9, 10, 25, 27, 30). Badania te wykaza³y ró¿n¹
skutecznoæ poszczególnych metod biotechniki i stoso-
wanych preparatów hormonalnych, w zale¿noci od kon-
dycji zdrowotnej, warunków ¿ywieniowych i utrzymania,
co ostatecznie rzutowa³o na wyniki synchronizacji rui, su-
perowulacji, jakoæ i liczbê uzyskiwanych zarodków zdol-
nych do transferu (11, 13, 18, 25, 27). Wiêkszoæ badañ
opisuj¹cych metody synchronizacji i/lub superowulacji
koncentrowa³a siê jednak na wskanikach ilociowych:
skutecznoci superowlacji, skutecznoci i czasu pojawie-
nia siê rui, rzadko uwzglêdniaj¹c wp³yw i mechanizm dzia-
³ania stosowanych preparatów farmakologicznych na
funkcje ¿yciowe komórek cia³ka ¿ó³tego (CL), jajnika,
jajowodu i macicy w cyklach nastêpuj¹cych po farmako-
logicznej ingerencji, co mo¿e bezporednio wp³ywaæ na
wczesny rozwój i implantacjê zarodka.
Cia³ko ¿ó³te regulacja i podstawowe funkcje
Cia³ko ¿ó³te (corpus luteum, CL) jest gruczo³em do-
krewnym powstaj¹cym z pozosta³ych po owulacji elemen-
tów pêcherzyka jajnikowego: z komórek warstwy ziar-
nistej i os³onki wewnêtrznej pêcherzyka (6, 12). G³ówn¹
funkcj¹ CL jest produkcja progesteronu (P4), który jest
jednym z najwa¿niejszych czynników kontroluj¹cych cykl
jajnikowy i zapewniaj¹cy w³aciwy rozwój zarodka i p³o-
du, a wiêc hormonem decyduj¹cym o efektywnoci roz-
rodu (6). Oprócz komórek steroidogennych, stanowi¹cych
od 25% do 40% liczby wszystkich komórek CL krowy,
w jego sk³ad wchodz¹ tak¿e komórki ródb³onka naczyñ,
komórki tkanki ³¹cznej oraz komórki uk³adu immuno-
logicznego (6, 12). Rozwój i trwanie tego z³o¿onego kom-
pleksu komórkowego podczas cyklu jajnikowego i ci¹¿y
*
)
Referat przedstawiony podczas XI Miêdzynarodowej Konferencji Nauko-
wej Rozród Byd³a; Polanica Zdrój 28-30.06.2007.
,
526
Medycyna Wet. 2008, 64 (4B)
zale¿ne jest od wielu czynników i podlega z³o¿onym me-
chanizmom regulacyjnym (15, 17, 21, 22). Bezporednio
po owulacji rozpoczyna siê proces luteinizacji komórek
warstwy ziarnistej i os³onki pêcherzyka zainicjowany
wylewem z przysadki hormonu luteinizuj¹cego (LH).
Hormon luteinizuj¹cy, chocia¿ jest podstawowym hormo-
nem wspieraj¹cym i kontroluj¹cym funkcje CL, nie jest
jedynym czynnikiem decyduj¹cym o jego wzrocie i roz-
woju. Podkreliæ nale¿y lokalne mechanizmy regulacyj-
ne wewn¹trz samego CL krowy i rolê auto/parakrynnych
regulatorów, przede wszystkim prostaglandyn (PG) i in-
nych metabolitów kwasu arachidonowego, a szczególnie
PGE
2
oraz innych czynników: czynniki wzrostu (IGF-1,
EGF, FGF), hormony peptydowe (oksytocyna, angioten-
syna, endotelina-1); steroidy jajnikowe (P4, estrogeny);
cytokiny (czynnik martwicy nowotworu TNF-á, inter-
feron IFN-ã) neuromediatory (noradrenalina i inne) (6,
15, 17, 21, 22).
Synteza i wydzielanie P4 zale¿ne s¹ od wzajemnego
stosunku czynników luteotropowych (LH, PGE
2
, OT, P4,
czynniki wzrostu) do luteolitycznych (PGF
2
á
, cytokiny,
w tym TNF-á, IFN-ã; tlenek azotu, endotelina-1) (6, 15,
17, 21, 22). Przewaga dzia³ania czynników luteotropo-
wych nad luteolitycznymi jest warunkiem niezbêdnym dla
w³aciwego rozwoju i funkcji wydzielniczych CL, implan-
tacji zarodka, prawid³owego rozwoju p³odu, utrzymania
i przebiegu ci¹¿y. Ust¹pienie luteotropowej dominacji, po-
³¹czone z uwolnieniem z macicy czynnika luteolitycz-
nego, jakim u krowy jest PGF
2
á
, prowadzi do regresji CL
(14, 20). Nieprawid³owoci w wydzielaniu hormonów oraz
innych czynników regulacyjnych, za³amuj¹ce równowa-
gê pomiêdzy dzia³aniem czynników luteotropowych do
luteolitycznych mo¿e prowadziæ do zaburzeñ funkcji CL,
czego skutkiem mog¹ byæ zmiany d³ugoci cyklu jajniko-
wego (wyd³u¿enie, skrócenie), powstawanie CL rzeko-
moci¹¿owych, a z drugiej strony do obni¿onej produk-
cji P4, co mo¿e byæ przyczyn¹ wczesnej mierci zarod-
kowej (8, 18). Wiele tych zaburzeñ mo¿e powstawaæ
w wyniku niew³aciwie zastosowanej ingerencji farma-
kologiczno-hormonalnej podczas zabiegów biotechnolo-
gicznych (synchronizacja rui, indukcja superowulacji,
transfer zarodków).
Wp³yw ró¿nych metod synchronizacji rui
i superowulacji na funkcje cia³ka ¿ó³tego
Synchronizacja rui z wykorzystaniem preparatu/analo-
gu PGF
2
á
polega na wywo³aniu regresji istniej¹cego na
jajniku cyklicznego CL. W nastêpstwie tego na jajniku
dochodzi do szybkiego wzrostu pêcherzyków i ich owu-
lacji. Po owulacji na jajniku tworzy siê nowe CL, które
w przypadku skutecznego krycia lub inseminacji powin-
no zapewniæ odpowiedni poziom syntezy i wydzielania
P4 celem utrzymania ci¹¿y. Pierwsze kilkanacie dni po
zap³odnieniu decyduje o matczynym rozpoznaniu ci¹¿y
i podtrzymaniu funkcji CL. Jak wspomniano wczeniej,
P4 wydzielany przez CL chroni wczesn¹ blastocystê ju¿
podczas jej wêdrówki przez jajowód i dalej w macicy,
zapewniaj¹c zarodkowi ochronê immuno-endokrynn¹ oraz
korzystne rodowisko w macicy. W tych krytycznych dla
zarodka chwilach mechanizmy ochrony luteotropowej
musz¹ byæ wysoko sprawne. Sugeruje siê jednak nega-
tywny wp³yw synchronizacji rui i/lub superowulacji na
funkcje wydzielnicze, czynnociowe oraz morfologiê
komórek pêcherzyków jajnikowych i CL powsta³ych
w cyklu rujowym nastêpuj¹cym zaraz po farmakologicz-
nej manipulacji (7, 19, 28, 29).
We wczeniejszych badaniach w³asnych wykazalimy,
¿e niemal¿e 10-krotnie ni¿sza dawka analogu PGF
2
á
(50-75 µg/zwierzê cloprostenolu) ni¿ dawka sugerowana
przez producenta i stosowana w praktyce lekarsko-wete-
rynaryjnej wywo³uje jeszcze regresjê CL w rodkowej
i w pónej fazie lutealnej (19). Wykazalimy ponadto, ¿e
czu³oæ CL krowy na luteolityczne dzia³anie analogów
PGF
2
á
wzrasta gwa³townie pod koniec fazy lutealnej (19).
Efekt dzia³ania PGF
2
á
na CL in vivo (4, 19) i in vitro (3,
21, 26) jest zale¿ny od fazy cyklu jajnikowego. Mo¿liwy
jest te¿ wp³yw analogów PGF
2
á
na przep³yw krwi przez
jajnik (1, 2), co mo¿e porednio wp³ywaæ na funkcje
oraz rozwój pêcherzyków jajnikowych i CL powsta³ych
w efekcie synchronizacji rui. Nale¿y wiêc zastanowiæ
siê, czy rekomendowane dawki analogów PGF
2
á
, jak
i stosowane modele synchronizacji rui (dwukrotne poda-
wanie analogów PGF
2
á
w odstêpie 10-14-dniowym, bez
uwzglêdnienia fazy rozwoju CL i pêcherzyków jajniko-
wych) s¹ w³aciwe i zawsze gwarantuj¹ wysok¹ zap³ad-
nialnoæ w pierwszej rui po synchronizacji, póniejsze
utrzymanie ci¹¿y i w efekcie wysok¹ p³odnoæ i pro-
dukcyjnoæ krów. W praktyce zaobserwowano bowiem,
¿e w pierwszej rui po synchronizacji zap³adnialnoæ jest
stosunkowo niska; zdecydowanie lepsze wyniki uzyska-
no inseminuj¹c krowy w drugiej rui po synchronizacji (10).
Mo¿na wiêc postawiæ pytanie, jaki wp³yw ma zastoso-
wanie analogów PGF
2
á
na nowo powstaj¹ce po synchro-
nizacji CL i jego zdolnoæ (status hormonalny) do utrzy-
mania ci¹¿y.
Badania Wierzchosia i wsp. (29) wykaza³y znaczne
ró¿nice w uwalnianiu hormonów (P4, estradiolu i andro-
genów) z komórek CL i pêcherzyków jajnikowych u owiec
po synchronizacji rui za pomoc¹ analogów PGF
2
á
oraz po
superowulacji, w porównaniu do zwierz¹t kontrolnych
ze spontanicznymi, fizjologicznymi cyklami p³ciowymi.
Równie¿ Okada i wsp. (16) wykazali, ¿e po superowula-
cji u owiec w nastêpnym cyklu tworz¹ siê niekomplet-
ne CL luteal hypoplasia, ze znacznie krótszym okre-
sem trwania i ograniczon¹ syntez¹ i wydzielaniem P4.
Hansen i wsp. (7) porówna³ w swoich badaniach poziom
wydzielania P4 w CL w naturalnym cyklu oraz zsynchro-
nizowanym przy u¿yciu PGF
2
á
. Badania te wykaza³y, ¿e
w CL powsta³ych po synchronizacji rui mo¿e dochodziæ
do zaburzenia steroidogenezy. Urbaniak i Jakowski (27)
analizuj¹c wp³yw stosowania preparatów stosowanych do
synchronizacji rui na wyniki zacieleñ u krów biorczyñ
zarodków sugeruj¹, ¿e zaburzenia wydzielania P4 u krów
mog¹ byæ przyczyn¹ wczesnej mierci zarodkowej i w
konsekwencji rzutowaæ na niedostateczne wyniki zacie-
leñ (9, 10). Potwierdzaj¹ to badania Shelton i wsp. (18),
w których sugerowano obni¿enie wra¿liwoci CL krów
z niedomog¹ lutealn¹ na czynniki luteotropowe. Usta-
lenie statusu fizjologicznego CL w 6.-8. dniu cyklu na-
stêpuj¹cym po synchronizacji rui wydaje siê niezwykle
istotne dla rozwoju i implantacji zarodka szczególnie
u ja³ówek/krów biorczyñ zarodków. Mechanizm powsta-
wania zaburzeñ w wydzielaniu P4 w CL po synchroniza-
cji rui mo¿e uwzglêdniaæ zmianê czu³oci/wra¿liwoci CL
Medycyna Wet. 2008, 64 (4B)
527
na endogenne czynniki regulacyjne (LH, PGE
2
) tê hi-
potezê weryfikowano w badaniach w³asnych (23, 24).
Zbadano wra¿liwoæ CL powsta³ych po synchronizacji
rui na czynniki luteotropowe (LH, PGE
2
) (24) oraz okre-
lono wp³yw ró¿nych analogów PGF
2
á
na komórki CL
i aktywnoæ motoryczn¹ têtnicy jajnikowej (23). W po-
równaniu do grupy kontrolnej (ruja spontaniczna) odno-
towano s³absz¹ odpowied CL na podawane czynniki lu-
teotropowe (LH, PGE
2
) u krów poddanych synchroniza-
cji rui z zastosowaniem analogów PGF
2
á
(cloprostenol,
luprositiol). Jednak¿e zastosowanie do synchronizacji rui
preparatu PGF
2
á
(dinoprost) nie wywo³ywa³o tak znacz-
nych objawów niedomogi lutealnej w porównaniu do dzia-
³ania analogów PGF
2
á
. Zbli¿on¹ do fizjologicznej wra¿li-
woæ CL na stosowane stymulatory wykazano w CL krów
po synchronizacji rui przy u¿yciu implantów gestageno-
wych norgestomet (23, 24).
W drugiej czêci badañ w³asnych okrelono wp³yw
ró¿nych analogów/preparatów PGF
2
á
stosowanych w syn-
chronizacji rui na steroidogenne komórki CL in vitro,
analizuj¹c ponadto ró¿nice w potencjale dzia³ania poszcze-
gólnych analogów/preparatów na komórki poprzez zmia-
ny w wewn¹trzkomórkowym wyp³ywie jonów wapnia
[Ca
2+
]
i
(24). Naturalna PGF
2
á
i dinolytic, podobnie jak LH,
stymulowa³y wydzielanie P4 z komórek. Nie wykazano
wp³ywu cloprostenolu i luprositiolu na syntezê P4, wyka-
zano za to bardzo silny wp³yw cytotoksyczny tych prepa-
ratów na komórki CL krowy. Naturalna PGF
2
á
oraz wszyst-
kie zastosowane jej preparaty/analogi (dinoprost, clopro-
stenol, luprositol) stymulowa³y uwalnianie jonów wap-
nia [Ca
2+
]
i
w komórkach CL krowy najsilniejszy efekt
mia³ jednak luprositiol (23). Wykazany zosta³ równie¿
wp³yw ró¿nych analogów PGF
2
á
na aktywnoæ motorycz-
n¹ têtnicy jajnikowej, co porednio pozwoli³o okreliæ
wp³yw analogów PGF
2
á
na funkcje jajnika (tworz¹cego
siê pêcherzyka) poprzez ewentualne zmiany w przep³y-
wie krwi (23). Najsilniejszy efekt kurcz¹cy na têtnicê
jajnikow¹ wykazano po podaniu luprositiolu (23). Tylko
dinoprost okaza³ siê byæ preparatem, którego dzia³anie
jest analogiczne do naturalnej PGF
2
á
. Cloprostenol,
a szczególnie luprositiol, s¹ analogami znacznie silniej
i odmiennie dzia³aj¹cymi od naturalnej PGF
2
á
na komór-
ki/tkanki uk³adu rodnego krowy.
Podsumowanie
Synchronizacja rui, w zale¿noci od metody i rodzaju
stosowanego preparatu (szczególnie zastosowanie analo-
gów PGF
2
á
), mo¿e obni¿aæ wra¿liwoæ CL na endogenne
czynniki luteotropowe, co mo¿e byæ przyczyn¹ niedomo-
gi lutealnej. Obni¿one wydzielanie P4 w CL krów po hor-
monalnej ingerencji mo¿e byæ przyczyn¹ niedostatecz-
nej os³ony rozwijaj¹cego siê zarodka przez produkty CL
w pierwszych, krytycznych fazach ci¹¿y, a przez to do-
prowadzaæ do wczesnej mierci zarodkowej. Jednak¿e po
synchronizacji rui z zastosowaniem implantów gestage-
nowych lub preparatów naturalnej PGF
2
á
(np. dinoprost)
na jajniku tworz¹ siê CL najbardziej funkcjonalnie zbli-
¿one do powstaj¹cych spontanicznie, w naturalnych cyk-
lach jajnikowych. Obok stosowania implantów/wk³adów
gestagenowych (CIDR, PRID, Crestar) zasadne wydaje
siê te¿ stosowanie z³o¿onych metod synchronizacji rui (np.
OVSYCH), ³¹cz¹cych podawanie analogów/preparatów
PGF
2
á
z preparatami/analogami hormonów gonadotropo-
wych (18, 25, 27). Dzia³anie luteolityczne analogów/pre-
paratów PGF
2
á
zostaje wtedy wzbogacone o ochronne/
stymuluj¹ce dzia³anie hormonów tropowych na dojrze-
waj¹cy i owuluj¹cy pêcherzyk, co mo¿e póniej wp³y-
waæ pozytywnie na formuj¹ce siê po owulacji CL.
Pimiennictwo
1. Acosta T. J., Miyamoto A.: Vascular control of ovarian function: ovulation, corpus
luteum formation and regression. Anim. Reprod. Sci. 2004, 82, 127-140.
2. Acosta T. J., Yoshizawa N., Ohtani M., Miyamoto A.: Local changes in blood flow
within the early and midcycle corpus luteum after PGF
2á
injection in the cow.
Biol. Reprod. 2002, 66, 651-658.
3. Bah M. M., Acosta T. J., Pilawski W., Deptu³a K., Okuda K., Skar¿ynski D. J.:
Role of intraluteal prostaglandin F
2á
, progesterone and oxytocin in basal and
pulsatile progesterone release from developing bovine corpus luteum. Prostaglan-
dins Other Lipid. Med. 2006, 79, 218-229.
4. Beal W. E., Milvae R. A., Hansel W.: Oestrous cycle length and plasma P4 con-
centrations following administration of PGF
2á
early in the bovine oestrous cycle.
J. Reprod. Fertil. 1980, 59, 393-396.
5. Bielañski A., Tischner M.: Biotechnologia rozrodu zwierz¹t. PAU, Kraków 1992,
117-136.
6. Hansel W., Dowd J. P.: New concepts of the control of CL function. J. Reprod.
Fertil. 1986, 78, 755-768.
7. Hansen T. R., Randel R. D., Segerson E. C. Jr, Rutter L. M., Harms P. G.: Corpus
luteum function following spontaneous or PGF-induced estrus in Brahman cows
and heifers. J. Anim. Sci. 1987, 65, 524-533.
8. Humblot P.: The frequence and variation of embryonic mortality, and the use of
pregnancy specific proteins to monitor pregnancy failure in ruminants. Reprod.
Dom. Anim. 1999, 6, 19-27.
9. Jakowski J. M.: Superowulacja u krów rodzaje preparatów gonadotropowych
i sposoby ich podawania. Medycyna Wet. 1996, 52, 347-349.
10. Jakowski J. M., Urbaniak K.: Wp³yw ingerencji hormonalnych na skutecznoæ
zacieleñ u biorczyñ zarodków. Medycyna Wet. 2000, 56, 705-708.
11. Lafri M., Ponsart C., Nibart M., Durand M., Morel A., Jeanguyot N., Badinand F.,
De Mardi K., Humblot P.: Influence of CIDR treatment during superovulation on
embryo production and hormonal patterns in cattle. Theriogenol. 2002, 58, 1141-
-1151.
12. Lei Z. M., Chegini N., Rao Ch. V.: Quantitative cell composition of human and
bovine CL from various reproductive states. Biol. Reprod. 1991, 44, 1148-1156.
13. Lopez-Gatius F.: Effects of cloprostenol, human chorionic gonadotropin and
estradiol benzoate treatment on estrus synchronization in dairy cows. Therio-
genol. 1989, 32, 185-192.
14. McCracken J. A., Custer E. E., Lamsa J. C.: Luteolysis: A neuroendocrine-media-
ted event. Physiol. Rev. 1999, 79, 263-323.
15. Meidan R., Levy N., Kisliouk T., Podlovny L., Rusiansky M., Klipper E.: The yin
and yang of corpus luteum-derived endothelial cells: Balancing life and death.
Dom. Ani. Endocrin. 2005, 29, 318-328.
16. Okada A., Kamada S., Jeon C. W., Miyamoto A., Fukus Y.: Incidence of abnormal
corpus luteum in superovulated ewes. J. Reprod. Develop. 2000, 46, 397-402.
17. Pate J. L., Keyes P.: Immune cells in the corpus luteum: friends or foes? Repro-
duction 2001, 122, 665-676.
18. Shelton K., De Abreu G., Hunter M. G., Parkinson T. J., Lamming G. E.: Luteal
inadequacy during the early luteal phase of subfertile cows. J. Reprod. Fertil. 1990,
90, 1-10.
19. Skar¿yñski D. J., Bogacki M., Kotwica J.: Changes in ovarian oxytocin secretion as
an indicator of corpus luteum response to PGF
2á
. Theriogenol. 1997, 48, 733-742.
20. Skar¿yñski D. J., Bogacki M., Kotwica J.: Involvement of ovarian steroids in
basal and oxytocin-stimulated PGF
2á
secretion from bovine endometrium in vitro.
Theriogenol. 1999, 52, 385-397.
21. Skar¿yñski D. J., Jaroszewski J. J., Okuda K.: Luteotropic mechanisms in the
bovine corpus luteum: role of oxytocin, prostaglandin F
2á
, progesterone and nor-
adrenaline. J. Reprod. Develop. 2001, 47, 125-137.
22. Skarzyñski D. J., Jaroszewski J. J., Okuda K.: Role of tumor necrosis factor-á and
nitric oxide in luteolysis in cattle. Domest. Anim. Endocrinol. 2005, 29, 340-346.
23. Skarzyñski D. J., Pilawski W., Bah M. M.: Analogues of prostaglandin (PG)F
2á
regulate the function of the bovine corpus luteum (CL) differently. Reprod. Dom.
Anim. 2006, 41, 356 (P187).
24. Skarzyñski D. J., Pilawski W., Woc³awek-Potocka I., Bah M. M.: In vitro asses-
sment of the corpus luteum (CL) function in cattle following different estrus
synchronization protocols. J. Vet. Pharmacol. Therap. 2003, 26 (Suppl 1), 189.
25. Thacher W. W., Moreira F., Pancarci S. M., Bartolome J. A., Santos J. E. P.:
Strategies to optimize reproductive efficiency by regulation of ovarian function.
Dom. Animal. Endocrinol. 2002, 23, 243-254.
26. Tsai S. J., Wiltbank M. C.: PGF
2á
regulates distinct physiological changes in early
and mid-cycle bovine corpora lutea. Biol. Reprod. 1998, 58, 346-352.
27. Urbaniak K., Jakowski J. M.: Wp³yw CIDR-B lub hCG na wyniki zacieleñ
u krów biorczyñ zarodków. Medycyna Wet. 2000, 56, 793-797.
28. Voughan L., Fitzpatrick E., Boland M. P., Roche J. F.: A histological study of CL
from superovulated beef heifers. Animal. Reprod. Sci. 1996, 43, 1-14.
29. Wierzcho E., Gregoraszczuk E., Stoklosowa S.: Follicles and CL function fol-
lowing spontaneous and PGF
2á
induced estrus and superovulation in ewes.
Endocr. Regul. 1995, 29, 121-126.
30. Zbylut J., Jakowski J. M.: Wspó³czesne metody synchronizacji rui u krów miês-
nych. Medycyna Wet. 1998, 54, 97-100.
Adres autora: prof. dr hab. Dariusz Jan Skar¿yñski, ul. Tuwima 10, 10-747
Olsztyn; e-mail: skadar@pan.olsztyn.pl
[ Pobierz całość w formacie PDF ]