Syllabus prof , historia państwa i prawa pl, Korona
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
2. Źródła formalne
HISTORIA PAŃSTWA I PRAWA POLSKIEGO
królowie (władcy) zobowiązani są zachowywać prawa (
reges
legibus
teneantur
wszystkie spory sądowe mają być rozstrzygane wedle prawa (
omnes lites dirimantur per
leges
MONARCHIA PIASTOWSKA (OK. 950
– 1370)
Geneza pols
kiej państwowoś
ci Pierwotne siedziby Słowian.
„Państwa plemienne” Polan i Wiślan. Ustrój
plemienny
- starszyzna
– wiec
– wódz (wojewoda). Dokument „Dagome iudex”
Charakterystyka ogólna rozwoju państwa. Państwo lub państwa piastowskie.
Podziały te
rytorialne.
Periodyzacja dziejów ustrojowo politycznych:
1.
Jed
ynowładztwo (monokracja)
od poł. IX w. do 1227 r.
2. Polikracja piastowska od 1227 r.
-
współistnieją różne księstwa
- do 1320 r.
3. Corona Regni Poloniae 1320
-1370 r.
ŹRÓDŁ
A PRAWA W MONARCHII PIASTOWSKIEJ
Źródło prawa określa sposoby powstawania i poznawania norm prawnych.
Termin „źródło prawa” w znaczeniu:
1) materialnym, 2) formalnym 3) poznawczym.
Źródła prawa w monarchii piast
owskiej
1. Źródła materialne. Prawo boże
966 r. Chrzest Polski
Zbiór troisty (
Tripartitum
) Iwona z Chartres i jego zasady:
nic nie waży niesprawiedliwy sąd lub wyrok wydany na rozkaz króla lub pod jego groźbą (
non
valeat iniustum iudi
cium vel definitio iniusta regio metu vel iussu ordinata)
–
PROGRAM SZCZEGÓŁOWY WYKŁADU PROF. DR HAB.WACŁAWA URUSZCZAKA
–1–
Cel wykładu:
przedstawienie genezy i rozwoju polskiej państwowości, czołowych instytucji prawa
publicznego i sądowego od X do XX w.
immunitety
- zwolnienia od
ius ducale
2.1. P r z y w i l e j e.
privilegium est privata lex
[przywilej to ustawa prywatna].
Prawo stanowione czyli ustawowe
Rodzaje średniowiecznych ust
aw:
immunitet sądowy, administracyjny, ekonomiczny,
Najstarsze przywileje generalne: Cienia (122
8); Lutomyśl (1291)
HISTORIA PAŃSTWA I PRAWA POLSKIEGO
Przywileje lokacyjne
2. 2. S t a t u t y:
statut = ustawa
Najstarsze statuty wg Rejestru polskich ustaw średniowiecznych Oswalda Balzera
1) statut łęczycki z 1180 r.;
2) statut Konrada Mazowieckiego o dziesięcinach
na Mazowszu z 1220
-1232 r.
3) statut górniczy Leszka Białego z 1221
-1224
4) ks. Henryka Brodatego statut w przedmiocie pomocnego, dziewiczego i wdowiego z 1237 r.
5) statut ks. Kazimierza łęczycko
-
kujawskiego w przedmiocie darowizn na rzecz kościoła
) statut Przemysława II ks. wielkopolskiego o pieczętowaniu przywilejów,
- „Liber fundationis Claustri Sanctae Marie Virginis in Heinrichow”
Prawo stanowione czyli ustawowe
Ustawa wg św. Tomasza z Akwinu
: "Ustawą (prawem stsanowionym) nazywamy rozrządzenie rozumu,
promul
gowane ze względu na wspólne dobro przez tego, do którego należy troska o społeczność" (
Lex est
quaedam rationis ordinatio ad bonum commune, ab eo qui curam communitatis habet, promulgata)
–
PROGRAM SZCZEGÓŁOWY WYKŁADU PROF. DR HAB.WACŁAWA URUSZCZAKA
–2–
Zwyczaj i prawo zwyczajowe
Źródło poznania zwyczajów
–
kroniki, żywoty świętych, księgi prawa zwyczajowego
Ksi
ęga Elbląska z 2 poł. XIII w.
w
Kodeksie Neumanna,
sięga Elbląska
: jako: „Najstarszy Zwód Polskiego Prawa” (Józef Matuszewski i Jacek Matusz
ewski),
„Najstarszy pisany pomnik polskiego prawa” (Edwin Vollmann), Polska Prawda (Borys Grekow), Prawo
Polaków (Adam Vetulani), „Najstarszy spis polskiego prawa” (Karol Buczek
)
Miejsce i czas powstania Księgi Elbląskiej
-
Państwo krzyżackie, po 125
3 r. a przez 1320 r.
Księga Henrykowska:
ius ducale
immunitety
- zwolnienia
od
privilegium est privata lex
[przywilej to ustawa prywatna].
HISTORIA PAŃSTWA I PRAWA POLSKIEGO
-
jak ustalił Stanisław
Roman
- w latach 1357
-
1362. Po statucie wielkopolskim na wiecu w Wiślicy powstał statut małopolski w
immunitet sądowy, administracyjny, ekonomiczny,
Najstarsze przywileje generalne: Cienia (1228); Lutomyśl (1291)
Przywileje lokacyjne
2. 2. S t a t u t y:
statut = ustawa
Najstarsze statuty wg Rejestru polskich usta
w średniowiecznych Oswalda Balzera
1) statut łęczycki z 1180 r.;
2) statut Konrada Mazowieckiego o dziesięcinach na Mazowszu z 1220
-1232 r.
3) statut górniczy Leszka Białego z 1221
-1224
4) ks. Henryka Brodatego statut w przedmiocie pomocnego, dziewicze
go i wdowiego z 1237 r.
5) statut ks. Kazimierza łęczycko
-
kujawskiego w przedmiocie darowizn na rzecz kościoła
6) statut Przemysława II ks. wielkopolskiego o pieczętowaniu przywilejów,
7) Statut ks. świdnickiego Bolka w sprawie świadczen podatkowych pod
danych 11) Statut Władysława
Łokietka z 7 marca 1298 r. przyznający niektórym miastom wielkopolskim prawo karania złoczyńców
3. Statuty Kazimierza Wielkiego (1357/1362)
Najwcześniej wydany został statut dla Wielkopolski, liczący 34 artykułów. Było
to
–
PROGRAM SZCZEGÓŁOWY WYKŁADU PROF. DR HAB.WACŁAWA URUSZCZAKA
–3–
7) Statut ks. świdnickiego Bolka w sprawie
świadczeń
podatkowych poddanych
11) Statut Władysława Łokietka z 7 marca 1298 r. przyznający niektórym miastom wielkopolskim prawo
karan
ia złoczyńców
2. Prawo stanowione czyli ustawowe
Ustawa wg św. Tomasza z Akwinu
: "Ustawą (prawem stsanowionym) nazywamy rozrządzenie rozumu,
promulgowane ze względu na wspólne dobro przez tego, do którego należy troska o społeczność" (
Lex est
qua
edam rationis ordinatio ad bonum commune, ab eo qui curam communitatis habet, promulgata)
Rodzaje średniowiecznych ustaw:
2.1. P r z y w i l e j e.
Źródła powszechnego prawa kanonicznego
: Zbiory powszechnego prawa kanonicznego
HISTORIA PAŃSTWA I PRAWA POLSKIEGO
·
nie należy wzruszać sprawy prawomocnie zakończonej (
Quamvis negotia m
ortua et finita,
quasi contra naturam, difficile sit retractare
·
powód winien pozywać do sądu właściwego dla pozwanego (
actor forum rei undique sequi
debeat);
·
bowiązkiem sędziów jest bezstronność, uczciwość, sprawiedliwość
"Gdyż wszystkie ustawienia i statuta wkładają
rzeczom a dziejom przyjdącym, nie przeminęłym");
·
„nikt nie może czerpać korzyści z popełnionego bezprawia” (
inobedientes de malitia ipsorum
commodum non deportant
-
"nieposłusznym złoczyństwo nie przyni
esie korzyści");
·ochrona praw nabytych (
iure suo nullus debeat defraudari
-
"Nikt ze swego prawa ma być
schytrzon a chytrze pozbawion" (1459)
·
„nikomu nie wolno odmawiać prawa do obrony, która jest prawem naturalnym” (
cuilibet sua
defensio et tuitio,
cum iuris sit naturalis, non est deneganda);
·
awinione niestawiennictwo powoda (
contumacia
) jest czymś większym niż niestawiennictwo
pozwanego (
contumacia actoris est maior quam rei
Dygesta małopolsko
-wielko
polskie
Ok. 1420 r. powstała nowa redakcja Statutów Kazimierza Wielkiego, nazwana przez Antoniego Zygmunta
Helcla „dygestami małopolsko
-
wielkopolskimi”. Był to połączony zwód statutów małopolskiego i
wielkopolskiego, z których usunięto wzmianki o ic
h pierwotnym pochodzeniu oraz wyeliminowano część
przepisów wielkopolskich. Ustawie, liczącej 130 artykułów nadano charakter statutu ogólnopolskiego.
4. Umowy międzypaństwowe
5. Źródła prawa kościelnego
5.1.
–
PROGRAM SZCZEGÓŁOWY WYKŁADU PROF. DR HAB.WACŁAWA URUSZCZAKA
–4–
ilości 24 artykułów, uzupełniony później do 59 artykułów zbiorem luźnych ustaw królewskich. Oryginały tych
statutów nie zac
howały się. W znanych rękopisach (najstarszy z 1400 r.) występują one w kilku różnych,
uzupełnianych stopniowo redakcjach. Po śmierci Kazimierza Wielkiego dołączono do nich jego późniejsze
statuty (tzw. ekstrawaganty), postulaty ustawodawcze szlachty (tzw.
petyta), przepisy zredagowane w formie
kazusów prawnych podające fikcyjny stan faktyczny wraz z rozstrzygnięciami (tzw. prejudykaty). Wraz z
uzupełnieniami statut wielkopolski liczył ok.50 artykułów, małopolski ok.105 artykułów.
Cel Statutów Kazimierza
Wielkiego
–
reforma obowiązującego polskiego prawa zwyczajowego;
wprowadzenie nowych zasad prawnych, między innymi:
·
„ustawa nie działa wstecz” (C
um omnes constitutiones et statuta legem imponant rebus et
negotii presentibus et futuris et non preteritis)
Sobór laterański IV w 1215 r.
– zniesienie ordaliów
Wzór regulacji prawnych
Upowszechnienie dokumentów
Uruchomienie nauczania prawa
- najstarszy profesor prawa
- magister
Salomon
-
profesor
iuris
Sandomierzu 1238
6. Źródła prawa niemieckiego w Polsce
HISTORIA PAŃSTWA I PRAWA POLSKIEGO
–
PROGRAM SZCZEGÓŁOWY WYKŁADU PROF. DR HAB.WACŁAWA URUSZCZAKA
–5–
Collectio
trium
partium
[„Zbiór trzech części”], znana też pod nazwą „Tripartita”. Został on zredagowany
przez biskupa Iwona z Chartres.
Corpus
Iuris
Canonici
[Kodeks prawa kanonicznego]. Pod tą nazwą kry
ło się kilka osobnych kodeksów
prawa, jak Dekret Gracjana, Dekretały papieża Grzegorza IX,
Liber
Sextus
oraz Klementyny.
5.2. Prawo kościelne partykularne:
5.2.1.
Ustawodawstwo papieskie
dla Kościoła w Polsce
- bulle
5.2.2.Ustawodawst
wo partykularne
- statuty synodalne
Synodyk Jarosława z 1357 r.
5.2.3. Akty państwowo
-
kościelne
ZNACZENIE SREDNIOWIECZNEGO PRAWA KANONICZNEGO DLA ROZWOJU PRAWA
POLSKIEGO
Wpływ na zmianę prawa zwyczajowego
-
dekretał papieża Celestyna III
z 1193 r. wydany na prośbę
biskupa krakowskiego
„Mężobójstwo popełnia się
-
zarówno czynem, jak i poleceniem, radą lub obroną dokonanego czynu”
(
Homicidium enim facto quam praecepto, siue consilio ac defensione non est dubium perpetrari
). Sam
zwyczaj zi
emski pojedynku sądowego papież ocenił jako niegodziwy (
praua consuetudo
[ Pobierz całość w formacie PDF ]